Philae (vergrieksing van Oud-Egyptisch P-Jrk, Grieks: Φιλαί, Arabisch: Anas el Wagud, of Pilak of P'aaleq, Egyptisch voor: plaats van afstand, het einde, of het Engel eiland) is een eiland in de Nijl nabij Aswan en een plek van een Oud-Egyptisch tempelcomplex in zuidelijk Egypte gewijd aan de vruchtbaarheidsgodin Isis. Het ligt vlak bij de Eerste Cataract tussen de twee Aswandammen. Het eiland staat bekend om zijn weergaloze schoonheid. Het andere eiland bij Aswan is Elephantine.
Het complex op het voormalige eiland Philae heeft grote
bekendheid gekregen doordat het helemaal in stukken is gesneden en
iets verderop is geplaatst op het hoger gelegen eiland (Agilkia). De tempel
stond al sinds de bouw van de dam in het begin van de twintigste
eeuw gedeeltelijk onder water, maar dreigde helemaal in het water
te verdwijnen bij de aanleg van de Aswandam. Door UNESCO werd hij
van de ondergang gered en nu staat het complex op de
werelderfgoedlijst.
Tegenwoordig bereikt men dit eiland met kleine bootjes die op de
zuidflank aanmeren. Vandaar heeft men meteen een zicht op de grote
Isistempel met de colonnade die de bezoeker lijkt te omarmen.
Bouwwerken
De oudste monumenten dateren uit de 7e eeuw v.Chr. toen farao
Taharqa een altaar bouwde. Maar zij werden toen reeds op eeuwenoude
structuren opgetrokken. Het meeste dateert er uit de Ptolemaeïsche
en Romeinse periode.
- De tempel voor Isis bestond uit drie delen: een groot hof, de
voorste zuilenhal en achterin drie kapellen. Deze tempel dateert
uit de 3e eeuw v.Chr. en bleef in gebruik tot 537. De poort in de
eerste pyloon heeft een hoogte van 18 m en is 45,5 m breed. Op de
torens staat in reliëf hoe Ptolemaeus XII Neos Dionysos de
traditionele vijanden van Egypte vernietigt voor Isis,
Horus-van-Edfu en Hathor. Op de binnenplaats stond eens de tempel
van Amasis. De pronaos van de eigenlijke tempel heeft 10 zuilen.
Het plafond is beschilderd met astronomische scènes. Deze ruimte
werd rond 553 door bisschop Theodorus in een kerk veranderd. De
grote naos bestaat uit 12 kamers en een crypte. Hier toont de
versiering offertaferelen en liturgische thema's.
- Een mammisi of geboortehuis uit drie kamers omgeven door een
zuilenportiek. De scènes staan in verband met de geboorte en
opvoeding van Horus. Op de oostelijke buitenmuur van de pronaos
vindt men twee tweetalige opschriften (in demotisch en
hiëroglyfisch) uit de tijd van Ptolemaeus V, waarvan er een ook op
de steen van Rosetta werd teruggevonden.
- Kiosk van Trajanus. Paviljoen bestaand uit 14 zuilen met
bloemkapiteel, verbonden door lage muren. Er zijn twee poorten en
het geheel droeg ooit een houten dak. Hier werden bepaalde riten
voltrokken. Het enige reliëf dateert uit Trajanus' tijd, maar de
constructie zelf is mogelijk uit de tijd van Augustus.
- Palviljoen van Nectanebo I, rechthoekig prieeltje bestaand uit
18 Hathorzuilen, door lage muurtjes verbonden.
- Een nilometer.
- De tempel van Arsinoë.
- Kleine tempel van Hathor oost van de Isistempel, maar in ruïne.
Voorstelling van musicerende dwergen met harp en tamboerijn, ook
een priester die de dubbele fluit speelt en een aapje dat de luit
bespeelt. Hathor was ook beschermvrouw van de toonkunst.
- De gereconstrueerde tempel van Augustus en een triomfboog.
- Een Koptische kerk. De site was immers nog in gebruik in de
christelijke tijd.
- Op de Poort van Hadrianus werd op 24 augustus 394 het
allerlaatste opschrift in hiërogliefen gemaakt, en ook de laatste
Koptische inscriptie (452 n. Chr.).
Bronnen en
literatuur
- Haeny G., A short architectureal history of Philae,
BIFAO, 85, 1985, 197-233
- Junker H. & Winter E., Philä, 1958
- Siliotti, Egypte: tempels, mensen en goden, 1994
