Het Museumplein ligt in het stadsdeel Amsterdam-Zuid, net ten zuiden van Amsterdam-Centrum. Op de plek van het Museumplein werd de Wereldtentoonstelling van 1883 gehouden. Het plein werd hierna aangelegd en dankt zijn naam aan het in 1885 geopende Rijksmuseum, dat aan het plein is gelegen.
Maar ook het Stedelijk Museum, het Van Gogh Museum en het Concertgebouw liggen aan het Museumplein. De naam Museumplein werd in 1903 officieel vastgesteld. Tot 1940 bevond zich de Amsterdamse IJsclub op het plein. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden op het terrein bunkers gebouwd. Deze werden in 1946 en 1953 gesloopt. Vervolgens werd in 1953 in het verlengde van de doorgang onder het Rijksmuseum een klinkerweg aangelegd, die ook wel de Kortste snelweg van Nederland werd genoemd. Ook stond er bijna dertig jaar een KLM-gebouwtje bij het vertrekpunt van de bussen naar Schiphol. Met de opening van de Schiphollijn in 1981 kwam dit te vervallen. In de jaren 70 waren er plannen de Schipholspoorlijn een ondergronds station naast het Museumplein (onder de Boerenwetering) te geven, maar na protesten alsmede vanwege de hoge kosten zag men hiervan af.
Door de decennia heen hebben Amsterdammers en toeristen het plein dagelijks gebruikt om te recreëren en uit te rusten. De grasvlaktes nodigen uit tot voetballen, frisbeeën en picknicken, terwijl onder de platanen en rondom het basketbalveldje er al minstens vier decennia petanque wordt gespeeld. Ook staat er sinds de laatste herinrichting een halfpipe die veel wordt gebruikt. Sinds 1999 is er een vijver nabij het Rijksmuseum met aan weerszijden terrasjes en een museumwinkel. Toeristen gebruiken het plein om uit te rusten van hun culturele uitjes en als verzamelplaats voor de bus die ergens onder het plein staat geparkeerd. Sinds de herinrichting van het plein in 1999 heeft het plein niet meer de verkeersfunctie die het voorheen had, er lopen alleen nog enkele fietspaden doorheen.
Naast de gewone dagelijkse functies wordt het plein al sinds mensenheugenis gebruikt voor vele manifestaties en evenementen (massademonstraties, Uitmarkt, Koninginnedag). In de jaren zeventig en tachtig werd het Museumplein omgebouwd tot de Boulevard of broken dreams, tegenwoordig De Parade genaamd. Op 21 november 1981 vond op het Museumplein een van de allergrootste demonstraties plaats in de Nederlandse geschiedenis: 420.000 mensen demonstreerden op initiatief van onder meer het Interkerkelijk Vredesberaad tegen de plaatsing van nieuwe kernwapens in Europa. Minimaal tweemaal per jaar is het Museumplein het podium voor 50 kunstenaars die tijdens Art Square Amsterdam zich in een tijdelijk museum presenteren. Ook vindt jaarlijks op 1 Juli het Keti Koti Festival plaats, een feest ter nagedachtenis aan de afschaffing van de Slavernij in 1863 in Suriname en de voormalige Nederlandse Antillen.
Na de bouw van een ondergrondse parkeergarage werd het plein in 1999 opnieuw ingericht door Sven Ingvar Andersson. Hierbij werd aan de Van Baerlestraat een ondergrondse supermarkt (AH) gerealiseerd. Kenmerkend aan het plein is het 'ezelsoor', een schuin oplopend stukje gras waaronder de ingang van de parkeergarage en de ingang van de supermarkt gelegen zijn. Het plein is daarmee van een bestraat plein met bomen veranderd in een groot grasveld met vijver. Sinds de ingebruikname van het vernieuwde Museumplein in augustus 1999 werd meerdere jaren achtereen hier de Uitmarkt gehouden. In de winter kan de vijver worden gebruikt als kunstijsbaan. In de zomer van 2005 stond op het plein het Roue de Paris, Europa's grootste transportabele reuzenrad (zie foto).
In 2008 werden plannen gelanceerd om het Museumplein opnieuw op de schop te nemen. De gemeente Amsterdam vindt dat het plein geen 'hoofdstedelijk karakter' heeft, en dat het grootste binnenstedelijke plein van Nederland dit wel zou moeten hebben. De hoofdingangen van de musea en het Concertgebouw zouden alle aan het plein moeten komen en de aangrenzende buurten De Pijp en Oud-Zuid zouden meer bij het plein betrokken moeten worden.
De tramlijnen 2, 3, 5, 12, 16, 24 en de buslijnen 142, 145, 170, 172, 174, 197, 358, 370, N70, N71 en N97 hebben een halte bij het Museumplein.
Rondom het plein staan vele markante gebouwen met semi-publieke functies. Naast de musea staan er ook verschillende stadsvilla's in de stijl van begin twintigste eeuw. De volgende gebouwen zijn goed zichtbaar aan het plein.
