De zuil van Trajanus (Italiaans: Colonna Traiana) is een antieke triomfzuil in Rome.
Hij werd gebouwd in 107-112 n.C. op het Forum van Trajanus en ingewijd in 113 n.C. Het monument is waarschijnlijk oorspronkelijk bedoeld als grafmonument voor de as van keizer Trajanus. Het is een triomfzuil om de overwinning van Trajanus op het opstandige Dacië (nu Roemenië) te herdenken in de Dacische Oorlogen (101-102 en 105-106 n.C.). Volgens het Latijnse opschrift op de zuil dient hij ook om de hoogte aan te geven van de heuvel die ten behoeve van het Forum van Trajanus was afgegraven.
Boven de toegangsdeur aan de voet van de zuil staat de volgende inscriptie (met vertaling):
Senatus populusque Romanus -- Senaat en volk van Rome Imp(eratori) Caesari divi Nervae f(ilio) Nervae -- Aan de imperator, de Caesar Nerva, zoon van de goddelijke Nerva, Traiano Aug(usto) Germ(anico) Dacico Pontif(ici) -- keizer Trajanus, zegevierend in Germanië en Dacië, hoge- Maximo trib(unicia) pot(estate) XVII, Imp(erator) VI, co(n)s(ul) VI, p(ater) p(atriae)-- priester,17e keer tribuun, zesde keer imperator, zesde keer consul, vader des vaderlands ad declarandum quantae altitudinis -- Om aan te geven hoe hoog mons et locus tant[is oper]ibus sit egestus -- de heuvel was die voor dit werk is weggehaald.De 30 meter hoge zuil bestaat uit 18 blokken Parisch marmer met een doorsnee van 3,70 m. Binnenin is een wenteltrap van 185 treden, die naar het platform boven op de zuil leidt. Er zijn 43 nauwe gleuven aangebracht voor de lichtinval. Op de zuil is spiraalsgewijs een ca. 200 m. lang fries aangebracht waarop, als een soort doorlopend stripverhaal, de veldtochten van Trajanus in Dacië zijn afgebeeld. De breedte van het fries loopt op van 90 cm. aan de onderkant tot 1,25 m. bovenaan.
De bas-reliëfs zijn van een uitzonderlijke kwaliteit en detaillering en daardoor meesterwerken van de beeldhouwkunst. De diepte van het reliëf is 5 cm. Er staan 2500 mensen afgebeeld. De afbeeldingen moeten niet als een realistische weergave van de oorlogshandelingen worden gezien, maar als een epische verwerking ervan. De keizer zelf is 60 keer afgebeeld, maar nooit tijdens een gevechtshandeling. De reliëfs vormen een belangrijke bron voor onze kennis van het Romeinse leger. De kunstenaar is mogelijk dezelfde als van het Trajaanse reliëf in de boog van Constantijn. Mogelijk gaat het om Apollodorus van Damascus, de architect van het Forum.
Er worden 114 scènes onderscheiden, die in elkaar overlopen. Enkele voorbeelden:
De zuil staat op een voetstuk van 5,4 m. hoog en 5,5 m. in het vierkant. Het heeft een deur naar een vestibule en de grafkamer van Traianus. Hierin werd waarschijnlijk een gouden urn met de as van Trajanus geplaatst.
Oorspronkelijk stond de zuil midden tussen de twee bibliotheken van het Forum van Trajanus in. Vanaf de eerste verdieping van deze gebouwen had men een goed uitzicht op de reliëfs, die toen levendig beschilderd waren. Er zijn bij onderzoek nog sporen van pigmenten gevonden. Terwijl van de gebouwen op het Forum van Trajanus slechts schamele resten over zijn, is de zuil uitzonderlijk goed bewaard gebleven, omdat hij in de Middeleeuwen als uitkijktoren werd gebruikt. De zuil staat nog steeds op zijn oorspronkelijke plaats.
Bij zijn oprichting stond boven op de zuil een verguld bronzen beeld van keizer Trajanus. In 1588 echter liet paus Sixtus V er een beeld van de heilige Petrus op plaatsen.
Naar het voorbeeld van de Zuil van Trajanus werden in Rome ook triomfzuilen opgericht ter ere van de keizers Antoninus Pius en Marcus Aurelius. Een navolging in de recentere geschiedenis is de Colonne de Vendôme, die door Napoleon werd opgericht op de Place Vendôme in Parijs. In Roemenië staat in het Geschiedenismuseum van Boekarest een kopie van de zuil.