Thermopylae of Thermopylen (Oudgrieks en Katharevousa: Θερμοπύλαι, Thermopulai, met de klemtoon op de -o-, = letterlijk warme poorten, vanwege in de buurt ontspringende vulkanische bronnen) was in de oudheid de naam van een nauwe bergpas in Centraal-Griekenland, tussen het Kallidromosgebergte en de Malische Golf, ten zuidoosten van Lamia.
De pas bestond uit drie opeenvolgende smalle doorgangen op de kustweg, tussen de 1300 m oprijzende bergwand en de steile kust van de Malische Golf. Volgens Herodotus kon op het smalste punt slechts één wagen tegelijk passeren.
Hoewel op zichzelf een ideaal strategisch punt, is de pas toch herhaaldelijk door een omtrekkende beweging geforceerd. Het meest bekend is de omsingeling in 480 v.Chr. van de Spartaanse koning Leonidas I met zijn leger, door de Perzen onder Xerxes. Ook in 279 v.Chr. door de Gallische hoofdman Brennus, en in 191 v.Chr. door de Romeinse consul M. Acilius Glabrio werd dezelfde methode gebruikt toen de pas hun werd versperd.
Tegenwoordig is de aard van het landschap onherkenbaar veranderd, omdat aanslibbing in de deltamonding van de rivieren de Sperchios en de Asopos de doorgang na 2500 jaar nu 3 tot 7 km breed heeft gemaakt.
In 1955 werd naast de drukke autoweg naar Thessaloniki een monument voor Leonidas en zijn 300 Spartanen opgericht. Waar nu het monument staat was vroeger de zee! Op de marmeren basis staan scènes uit de strijd tegen de Perzen uitgebeeld, alsook twee liggende figuren die op allegorische wijze de rivier de Eurotas en het Taigetos-gebergte voorstellen, d.i. een geografische verwijzing naar de stad Sparta. Leonidas is uitgebeeld in heroïsche naaktheid, en in dreigende houding met lans, helm en schild. Op de sokkel van het beeld staat in oud Grieks Μολών λαβέ = Kom (ze) halen! Toen Xerxes het hopeloze van Leonidas’ positie inzag, zond hij een onderhandelaar met het verzoek de wapens uit te leveren en zich over te geven: Leonidas gaf enkel het laconieke antwoord “Kom ze halen!” Het monument kwam tot stand door de financiële steun van 300 rijke Grieken uit Amerika.
Aan de overkant van de drukke weg klimt men een heuveltje op, naar een steen met het opschrift: “Vreemdeling, ga aan die van Sparta melden dat wij hier liggen, na hun opdracht te hebben uitgevoerd.” Dit zou de plek zijn waar Leonidas stierf…
Even verder westwaarts in de richting van Thessaloniki liggen nog steeds de hete bronnen waaraan de Thermopylae hun naam danken.
Het verhaal van Koning Leonidas en zijn 300 Spartanen is recent verfilmd, door Zack Snyder, als "300" (2007), gebaseerd op de gelijknamige graphic novel van Frank Miller. Op zijn beurt is deze graphic novel geïnspireerd door de film "The 300 Spartans" (1962).
