De Kerncentrale Tsjernobyl (Oekraïens: Державне спецiалiзоване пiдприємство "Чорнобильська АЕС", Russisch: Чернобыльская АЭС) is een ontmantelde kerncentrale nabij de Oekraïense stad Prypjat, op 18 kilometer ten noordwesten van de stad Tsjernobyl, 16 kilometer van de grens van Wit-Rusland en ongeveer 110 kilometer ten noorden van de Oekraïense hoofdstad Kiev. In de sovjetperiode stond het bekend als de Kerncentrale V.I. Lenin (Russisch: Чернобыльская АЭС им. В.И.Ленина). De kerncentrale bestond uit vier reactoren van het type RBMK-1000, die elk 1000 megawatt aan elektrische energie (3.2 GW aan thermische energie) produceerden. Het vormde in 1986 de plek waar de Kernramp van Tsjernobyl plaatsvond, maar door een grote vraag naar stroom, bleef de centrale in werking tot december 2000. De kerncentrale wordt nog steeds bemand, daar de drie overige buitenwerking gestelde reactoren dan wel buiten werking gesteld zijn, maar nog steeds kernbrandstof bevatten, die in de gaten dient te worden gehouden.
De bouw van de centrale en de arbeidersstad Prypjat begon in 1970. Tsjernobyl vormde na Leningrad en Koersk de derde kerncentrale in de Sovjet-Unie van het type RBMK en de eerste kerncentrale binnen de Oekraïense SSR. In de plannen voor de centrale was voorzien in de bouw van 6 reactoren met een vermogen van 1000 MW elk. Het type RBMK was alleen in gebruik in de Sovjet-Unie en was als type primair bedoeld voor de productie van plutonium (een type plutoniumreactor) voor atoomwapens met elektrische energie als bijproduct.
In 1977 werd reactor nr. 1 in werking gesteld, gevolgd door nr. 2 in 1978, nr. 3 in 1981 en nr. 4 in 1983. Reactor nr. 5 was bijna voltooid in het rampjaar 1986 en stond gepland voor ingebruikname in de herfst van 1986 en ook aan nr. 6 werd reeds gewerkt. Met de ramp werden echter alle bouwactiviteiten stopgezet en de bouwkranen staan nog altijd op de bouwplaatsen.
Reactoren 1 en 2 hadden een beter systeem voor het localiseren van ongevallen dan die van 3 en 4. De bedieningskamers van 1 en 2 bevinden zich aan achterzijde van de reactor en werden ervan gescheiden door een dikke betonnen muur, waar die van 3 en 4 zich aan zijzijde van de reactoren bevonden en geen dikke betonnen of metalen veiligheidsmuren hadden. Volgens veel deskundigen op het gebied van de bouw van kerncentrales hebben verklaard dat wanneer hetzelfde ongeluk zou hebben plaatsgevonden in reactor 1 of 2 het ongeluk meer beperkt zou zijn gebleven tot binnen het gebouw en het dak van de reactor dan simpelweg na het ongeval had kunnen worden gerepareerd, in plaats van dat men er een hele sarcofaag overheen moest bouwen.
In 1982 vond een gedeeltelijke kernsmelting plaats in reactor nr. 1 van de kerncentrale. Door de van staatswege opgelegde geheimhoudingsplicht werd het effect van dit ongeluk pas jaren later bekend gemaakt. De reactor werd vervolgens gerepareerd en een paar maanden later weer in werking gesteld.
| Hoofdartikel: Kernramp van Tsjernobyl |
Op 26 april 1986 vond opnieuw een kernsmelting plaats, ditmaal in reactor nr. 4, hetgeen resulteerde in wat breed gezien wordt als het ergste ongeval in de geschiedenis van de kernenergie. Reactor 4 werd bij het ongeluk volledig verwoest en een groot gebied rondom de kerncentrale raakte radioactief besmet. Om verdere uitbraak van radioactiviteit binnen de perken te houden werd met man en macht een geïmproviseerde betonnen sarcofaag gebouwd rond de reactor. De bevolking van nabijgelegen gebieden werd geëvacueerd. Grote delen van Europa werden geraakt door de fall-out, waarbij vooral de Oekraïense en nabijgelegen Wit-Russische SSR zwaar werden getroffen. Daarbuiten waren de radioactieve effecten volgens VN-organisatie UNSCEAR (Scientific Committee on the Effects of Atomic Radiation) "vergelijkbaar met een jaarlijkse dosis van natuurlijke achtergrondstraling en daarom van weinig radiologische significantie". Momenteel wordt er gewerkt aan de bouw van de de nieuwe Tsjernobyl-sarcofaag. Deze moet de reeds in verval verkerende huidige sarcofaag vervangen door een nieuw exemplaar dat 100 jaar moet meegaan.
In 1991 brak tijdens een onderhoudsbeurt waarbij reactor 2 tijdelijk was stopgezet brand uit in de turbine van de reactor waardoor grote schade ontstond aan het reactorgebouw. Vervolgens werd besloten om reactor 2 vanwege de schade niet weer op te starten.
Sinds 1991 zetten Westerse landen het nieuwe land Oekraïne onder druk om de kerncentrale af te sluiten. Na de brand in reactor 2 werd besloten om de centrale in twee stappen buiten bedrijf te stellen; van de overgebleven twee reactoren zou reactor 1 in 1996 buiten bedrijf worden gesteld en reactor 3 in 2000. Reactor 1 was namelijk de oudste en bovendien was vier jaar voor de brand net veel geld en mankracht gestoken in het verbouwen van reactor 3 om deze weer operationeel te maken, zodat een snelle afsluiting niet economisch rendabel zou zijn. De afsluitingen verliepen volgens plan en de stopzetting van reactor 3 vond uiteindelijk plaats op 15 december 2000, tijdens een officiële ceremonie waarbij president Koetsjma aanwezig was in de bedieningskamer. Om 1:17 lokale tijd drukte het reactorteam op 'AZ5', waarmee de energiemeter (volgens planning) binnen seconden daalde naar nul.
Na de stopzetting werken er nog altijd mensen in de kerncentrale totdat reactoren 1, 2 en 3 volledig ontmanteld zijn, wat een aantal jaren zal kosten. De eerste fase van de ontmanteling bestaat uit het verwijderen van de zwaarradioactieve verbruikte kernbrandstof, die wordt geplaatst in diepe waterkoelingbekkens. De opslaginstallaties hiervoor zijn echter niet geschikt voor het bewaren ervan voor langere tijd en de opslaginstallaties op het kerncentralecomplex hebben onvoldoende capaciteit om alle verbruikte kernbrandstof op te slaan uit de drie reactoren. Om die reden is de bouw van een tweede installaties gepland die gebruik zal maken van droge opslagtechnologie die geschikt is voor opslag voor lange tijd en die wel voldoende opslagcapaciteit zal hebben.
Bij reactor 1 is begonnen met het verwijderen van niet radioactief besmette materialen, hetgeen voltooid moet zijn tussen 2020 en 2022.
De overblijfselen van reactor nr. 4 zullen nog enige tijd radioactief blijven. De isotoop die verantwoordelijk is voor het merendeel van de externe dosis gammastraling bij de kerncentrale Tsjernobyl is Cs-137, die een halfwaardetijd heeft van ongeveer 30 jaar. Waarschijnlijk zal zonder verdere ontsmettingsactiviteiten de dosis gammastraling op de plek het niveau van de achtergrondstraling zal bereiken. Maar omdat de meeste alfastralers een langere levensduur hebben, is het waarschijnlijk dat de bodem en vele oppervlakten in en rond de kerncentrale besmet zullen blijven met transurane metalen zoals plutonium en americium, die veel hogere halfwaardetijden kennen. De reactorgebouwen zullen worden afgebroken zo snel als het radiologisch gezien veilig genoeg wordt geacht om dit uit te voeren.
In september 2007 werd aangekondigd dat er een nieuwe stalen containmentstructuur zal worden gebouwd om de huidige verouderde en geïmproviseerde sarcofaag te vervangen. Het project wordt gefinancierd door een internationaal fonds van de EBRD en wordt ontworpen en gebouwd door het door Fransen geleide consortium Novarka, met inbegrip van de bedrijven Bouygues en VINCI. Novarka wil een enorme boogvormige stalen structuur bouwen van 190 meter breed en 200 meter lang om de huidige oude afbrokkelende sarcofaag te omsluiten.
Het ontwerpen van de boogconstructie moet een jaar in beslag nemen en de bouw ongeveer 2 jaar. De kosten zijn geraamd op 1 miljard euro. Een soortgelijke overeenkomst is getekend met de Amerikaanse firma Holtec voor de bouw van de opslaginstallatie binnen de vervreemdingszone, waar kernafval van de kerncentrale Tsjernobyl moet worden opgeslagen.
