Baia (antieke naam: Baiae) is een frazione (= 'deelgemeente') in de Italiaanse gemeente Bacoli, regio Campanië, in de westelijke bocht van de Golf van Napels. Baiae stond bekend als een mondaine badplaats: een place-to-be voor de rijke Romeinen die daar een luxe landgoed bezaten.
Verder was Baiae ook bekend om zijn poëtische landschap, zachte klimaat, zwavel- en heetwaterbronnen en om zijn uitgestrekte thermencomplex. Het zachte klimaat, de kustlijn en het grillige landschap waren inspiratiebron voor dichters, die de natuur van Baiae vaak beschreven en idyllische taferelen erin schilderden.
Het grootste deel van het antieke Baiae is nu echter onder de kustlijn te vinden.
Aan de oorsprong van de naam Baiae zit een mythisch verhaal verbonden. De naam zou afkomstig zijn van Baios, de naam van de stuurman van Odysseus.
Livius schrijft dat in 178 v.C. al thermen in Baiae waren, hij noemt ze de “aquae Cumanae”. Daarna was Baiae voorlopig nog niet het mondaine oord dat het zou worden. Dit gebeurde pas een eeuw later, mogelijk als bijeffect van de burgeroorlogen uit de perioden van Marius en Sulla.
Baiae groeide uit tot het hipste resort van het Romeinse rijk, maar bleef wel altijd afhankelijk van Cumae. Baiae stond vooral bekend om de luxueuze thermen, naar verluidt een van de grootste thermencomplexen uit het Romeinse Rijk. Archeologische opgravingen tonen aan dat het complex een oppervlakte van meer dan 1 km² besloeg en zich uitstrekte tegen de heuvel. Aan de zwavel- en heetwaterbronnen werden ook genezende krachten toegeschreven.
Baiae trok de rijke Romeinen aan die er een buitenverblijf op nahielden. Ook mensen zoals Julius Caesar, Caligula, Nero, Alexander Severus lieten er allerlei luxueuze villa’s bouwen. Ten tijde van keizer Augustus werd Baiae keizerlijk domein. De keizers verbleven in het algemeen graag in Baiae. De keizers Augustus, Nero, Hadrianus en Alexander Severus in het bijzonder bouwden er veel.
De aanwezigheid van de rich and famous in Baiae maakte de plaats, in de beschrijving van Cicero, tot een oord van verderf, een plaats waar alle zeden volledig zijn verdwenen. Hij beschreef Baiae als oord van ‘lust, liefde, overspel, strandleven, feesten, …, gezangen, orkesten, plezierboten’. Ook Seneca geeft een kritisch overzicht van het leven in de villa’s in Baiae.
In 59 n.C. werd Agrippina, de moeder van keizer Nero, vermoedelijk in Baiae vermoord in opdracht van haar zoon.
De stad geraakte echter in verval door de aanwezigheid van malaria, reeds op het einde van de Romeinse Republiek. Een reeks van aardbevingen in de vijfde eeuw maakte een definitief einde aan Baiae: de stad werd een onbewoonbare ruïne.
Naast de thermen (zie paragraaf ‘mondain oord’) waren er in Baiae drie koepelzalen, een soort tempels. De godheden aan wie de tempels waren gewijd – Mercurius, Venus en Diana – hadden er niet echt een cultus. Enkel Venus had een soort van cultus in Baiae: zij werd vereerd als Venus Lucrina, de moeder van Baiae (zo genoemd omwille van de nabijheid van het Lucrinus-meer).
Er is een complex van kunstmatige tunnels, gegraven in de vulkanische rotsen te Baiae. De Engelse aanduiding ervan luidt ‘The Great Antrum”. De aanwezigheid van deze tunnels die heel diep onder de grond leiden, roept heel wat vragen op, onder andere over het nut ervan voor de Romeinen. Bovendien komen deze tunnels overeen met de beschrijving die Vergilius in zijn Aeneis geeft van de toegang tot de onderwereld. Dit leidt tot allerlei discussies.
In de jaren 1950-’60 werden archeologische opgravingen gedaan in Baiae. Men heeft het thermencomplex, de koepels en andere gebouwen blootgelegd, hoewel het antieke Baiae nu onder de kustlijn ligt. Men heeft ook enkele onbeschadigde sculpturen teruggevonden in de ruïnes. De opgravingen van Baiae zijn heden te bewonderen in een archeologisch park.
